Korzystając z tej witryny, zgadzasz się na korzystanie z plików cookie. Możesz zmienić ustawienia dotyczące plików cookie w dowolnym momencie, a także dowiedzieć się więcej na ich temat
Akceptuj Czytaj więcej

Projekt poświęcony społecznemu odbiorowi i historii osiedli mieszkaniowych w Krakowie w okresie międzywojennym oraz po drugiej wojnie światowej. Celem projektu jest opowiedzenie o modernistycznych założeniach mieszkaniowych w odniesieniu do historii ich mieszkańców.

Miasto, które na początku XX wieku liczyło około 100 tysięcy mieszkańców i obejmowało zaledwie ok. 5,5 km2 powierzchni przeżyło w ciągu ostatniego stulecia fundamentalną zmianę, dzisiaj ma pod ośmiokrotnie większą populację i ponad sześćdziesięciokrotnie większą powierzchnię. Można tę zmianę opisać na wiele różnych sposobów, przez filtr gospodarczy, polityczny, urbanistyczny, artystyczny…

W naszym projekcie wybraliśmy perspektywę społeczną i architektoniczną, której wspólnym mianownikiem jest mieszkanie. Krakowskie mieszkanie początku XX wieku było obszernym pojęciem, w którym krył się zarówno ogromny lokal w kamienicy czynszowej z pokojami w amfiladzie i służbówką na końcu korytarza oraz pojedynczy pokój zamieszkiwany przez kilka osób. Odpowiedzią na rozpaczliwe warunki mieszkaniowe większości mieszkańców były realizowane od początku stulecia innowacje w postaci osiedli. Kraków, którego szybki i intensywny rozwój urbanistyczny nie został zatrzymany przez zniszczenia wojenne, jest współcześnie żywym atlasem różnorodnych projektów i kompozycji urbanistycznych, które stanowią kompendium polskiego nowoczesnego mieszkalnictwa.

Czytaj więcej

W naszym projekcie wybraliśmy perspektywę społeczną i architektoniczną, której wspólnym mianownikiem jest mieszkanie. Krakowskie mieszkanie początku XX wieku było obszernym pojęciem, w którym krył się zarówno ogromny lokal w kamienicy czynszowej z pokojami w amfiladzie i służbówką na końcu korytarza oraz pojedynczy pokój zamieszkiwany przez kilka osób. Odpowiedzią na rozpaczliwe warunki mieszkaniowe większości mieszkańców były realizowane od początku stulecia innowacje w postaci osiedli. Kraków, którego szybki i intensywny rozwój urbanistyczny nie został zatrzymany przez zniszczenia wojenne, jest współcześnie żywym atlasem różnorodnych projektów i kompozycji urbanistycznych, które stanowią kompendium polskiego nowoczesnego mieszkalnictwa.

W ramach „Osiedli mieszkaniowych Krakowa – społecznej i architektonicznej historia miasta” skupiliśmy się na kilku osiedlach, które pokazują węzłowe momenty w historii rozwoju miasta: osiedlu Robotniczej Spółdzielni Praca na Dębnikach z lat 30., osiedlu przy ulicy Rydla w Krowodrzy z lat 50., osiedlu Złotego Wieku w Mistrzejowicach z lat 60. oraz osiedlu Centrum E w Nowej Hucie z lat 80. W każdym z tych miejsc przeprowadzone zostały wywiady antropologiczne z mieszkańcami. Dzięki nim powstały kolejne moduły projektu:

  • Wystawa plenerowa:
    10 plansz dotyczących historii osiedli mieszkaniowych w Europie, w Polsce i w Krakowie oraz 5–7 osobnych plansz dla czterech wymienionych miejsc. Wystawa została zaprezentowana przez Klubem Kuźnia na osiedlu Złotego Wieku w Mistrzejowicach (5–11.10.2024) – z modułem o Osiedlu w Mistrzejowicach, w Parku Dębnickim (12–18.10.2024) – z modułem o Osiedlu Robotniczym przy ul. Praskiej, przed Wydziałem Architektury Politechniki Krakowskiej przy ul. Podchorążych (19–25.10.2024) z modułem o osiedlu przy ul. Rydla, oraz przez dawnym Kinem Światowid, siedzibą Muzeum Nowej Huty, oddziale Muzeum Krakowa (26.10–02.11.2024) z modułem poświęconym osiedlu Centrum E.
  • Podcasty:
    Seria podcastów poświęconych osiedlom mieszkaniowym Krakowa w ramach cyklu „Przecież to nie jest modernizm!”, który udostępniany jest na kanałach Fundacji Instytut Architektury, m.in. na platformach You Tube, Spotify, Apple Podcast.
  • Spacery architektoniczne towarzyszące wernisażom wystaw:
    Osiedle Spółdzielni Robotniczej Praca na Dębnikach, 12.10.2024
    Osiedle przy ul. Rydla, 19.10.2024
    Osiedle Centrum E, 26.10.2024
    (Spacer po osiedlu Złotego Wieku w dniu 5.10.2024 nie mógł się odbyć ze względu na ulewny deszcz)
  • Warsztaty poświęcone społecznej historii osiedli:
    Osiedle Centrum E, 22.09.2024, warsztaty towarzyszyły kolejnej edycji festiwalu Zajrzyj do Huty
    Osiedle Ugorek i Wieczysta,28.11.2024, prowadzenie: Maciej Rodak
  • Piknik architektoniczny:
    Osiedle Centrum E, 22.09.2024, piknik towarzyszył kolejnej edycji festiwalu Zajrzyj do Huty,
    jego częścią było spotkanie z Romualdem Loeglerem, głównym autorem projektu architektonicznego osiedla.
  • Miniprzewodnik:
    „Osiedla mieszkaniowe Krakowa”. Publikacja publikacja obejmująca: esej poświęcony historii osiedli mieszkaniowych w Europie i w Polsce, tekst poświęcony historii osiedli mieszkaniowych w Krakowie oraz opis kilkunastu wybranych osiedli mieszkaniowych Krakowa z różnych okresów XX wieku.
  • Filmy poświęcone osiedlom Mistrzejowice i Centrum E.

 

Kształt
Pokaż informacje na temat bannera

Osiedla mieszkaniowe Krakowa

Miniprzewodnik

Osiedle Urzędnicze na Salwatorze

Czytaj

W 1907 roku władze miasta przejęły od wojska dwa szańce, które wybudowano w połowie XIX wieku nieopodal romańskiego kościoła pw. Najświętszego Salwatora. Umocnienia wyburzono, a odzyskany teren przeznaczono pod parcelację i budowę osiedla domów dla Towarzystwa Budowy Tanich Domów Mieszkalnych dla Urzędników.

Osiedle Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej „Praca”

Czytaj

Osiedle przy ulicy Praskiej to największe i najbardziej kompleksowe założenie tego typu. Usytuowane w atrakcyjnej lokalizacji, niedaleko Wisły i Skałek Twardowskiego, zostało sfinansowane z funduszy Wojewódzkiego Związku Międzykomunalnej Opieki Społecznej.

Osiedle ZUS

Czytaj

W 1929 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych rozpoczął ogólnopolską akcję budowlaną: stworzenie osiedli mieszkaniowych, które choć częściowo zaspokoją głód mieszkaniowy II RP. Osiedla stanowiły lokatę kapitału tej instytucji i były przeznaczone dla jej klientów. W latach 1930–1931 powstało nieduże osiedle bloków przy ul. Fałata.

Osiedle przy ulicy Królewskiej

Czytaj

Kraków – stolicę Generalnego Gubernatorstwa – hitlerowcy chcieli wykreować na wzorcowe miasto niemieckie. Elementem tego programu był masowy napływ niemieckiej ludności urzędniczej. Z myślą o nowych mieszkańcach w latach 1941–1943 stworzono w okolicy ul. Królewskiej (niem. Reichstrasse) dzielnicę „nur für Deutsche” (tylko dla Niemców).

Nowa Huta – Centrum

Czytaj

Projekt pl. Centralnego opracowano w 1951 roku, a jego realizacja rozpoczęła się rok później. Plac został rozwiązany w formie pięcioboku, od którego promieniście odchodzi pięć alej. Jedna z nich – dziś al. Solidarności – prowadzi do kombinatu. Obszerny plac, pośrodku którego obecnie znajduje się trawnik, objeżdżają samochody i tramwaje.

Osiedle przy ulicy Rydla

Czytaj

Osiedle zostało zrealizowane od 1950 roku przy pętli tramwajowej w Bronowicach. Zespół mieszkaniowy powstał dla pracowników służb mundurowych PRL i ich rodzin. Charakterystyczną dla socrealistycznej urbanistyki symetrię planu można dostrzec w południowej części osiedla, gdzie dwa bliźniacze bloki usytuowano z obu stron ulicy Rydla.

Osiedle Teatralne

Czytaj

Po 1950 roku zaczęto wcielać w życie postulaty zwiększenia intensywności zabudowy nowohuckich osiedli. Realizowane zgodnie z nowymi wytycznymi założenia przybierały formę parawanowych ciągów budynków mieszkalnych, oddzielających wnętrza osiedli od głównych dróg i wyznaczających w ten sposób granice kolejno wznoszonych jednostek sąsiedzkich.

Osiedle Wrocławska

Czytaj

Trwający od początku XX wieku rozwój infrastruktury kolejowej na terenie Krowodrzy i Bronowic umożliwił powstanie w tej części miasta licznych zakładów przemysłowych i wymusił budowę nowych osiedli mieszkaniowych. Jednym z największych było zaprojektowane z myślą o 12 tys. mieszkańców osiedle Wrocławska.

Osiedle Bieńczyce

Czytaj

Zabudowa wsi Bieńczyce miała być rozbudową Nowej Huty, a nie budową osiedla satelickiego. Powodem rozszerzania dzielnicy był wzrost produkcji, co wiązało się z napływem ludności zatrudnianej w kombinacie. Równolegle z zabudową sektora D i Wzgórz Krzesławickich ogłoszono konkurs na projekt zabudowy wsi Bieńczyce.

Osiedle Ugorek / Wieczysta

Czytaj

Pod koniec lat 50. zapadła decyzja o zakończeniu działalności lotniska w Czyżynach oraz o przeznaczeniu otaczających je terenów na cele rozwoju nowej zabudowy. Równolegle z wydłużeniem ul. Mogilskiej i budową prowadzącej na pl. Centralny w Nowej Hucie al. Jana Pawła II ruszyła budowa osiedli mieszkaniowych – Ugorek i Wieczysta.

Osiedle Mistrzejowice

Czytaj

W 1963 roku został rozpisany zamknięty konkurs urbanistyczny na projekt Mistrzejowic, które miały być kolejnym ważnym osiedlem w przestrzeni dzielnicy. Zwycięstwo przypadło zespołowi Witolda Cęckiewicza. Po zachodniej stronie Nowej Huty wciąż funkcjonowało lotnisko wojskowe w Czyżynach, dlatego rozwój dzielnicy postanowiono skierować na północ.

Osiedle Podwawelskie

Czytaj

Dwa lata po sukcesie w konkursie na projekt Mistrzejowic zespół Witolda Cęckiewicza zwyciężył w kolejnej rywalizacji na projekt osiedla mieszkaniowego, które miało powstać niemal w samym sercu miasta. Konkurs dotyczył opracowania projektu zespołu mieszkaniowego dla około 10 tys. osób, który planowano wznieść w bezpośrednim sąsiedztwie Wisły i Wawelu.

Osiedle Krowodrza Górka

Czytaj

W 1967 roku przyjęto nowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Krakowa, którego autorem był Stanisław Hager. Podstawowym problemem urbanistycznym Krakowa była wówczas integracja centrum z nowymi dzielnicami po wschodniej stronie miasta poprzez rozwój układu drogowego, w tym dróg szybkiego ruchu.

Osiedle Bronowice Nowe

Czytaj

Powstanie północnej obwodnicy kolejowej oraz ul. Fizyków (obecnie Armii Krajowej), która połączyła ul. Czarnowiejską i centrum z północną i zachodnią częścią miasta, przesądziło o rozwoju wielorodzinnej zabudowy mieszkaniowej w pobliżu unieśmiertelnionej przez Stanisława Wyspiańskiego dawnej wsi Bronowice.

Osiedle Prądnik Biały Wschód

Czytaj

W latach 70. w Krakowie kontynuowano rozwój zabudowy w ramach pasa północnego biegnącego od Nowej Huty w kierunku drogi wylotowej do Katowic. W 1976 roku końca dobiegła budowa osiedla XXX-lecia PRL (obecnie Krowodrza Górka). W tym samym czasie po północnej stronie rozbudowywanego ciągu dróg zaczęto wznosić zespół osiedli Prądnika Czerwonego i Białego

Osiedle Kurdwanów Nowy

Czytaj

W 1980 roku rozpoczęto budowę osiedla Kurdwanów Nowy, jednego z największych w obrębie dzielnicy IX Podgórze Duchackie. Podłużny układ założenia wzniesiono po wschodniej stronie osadników Krakowskich Zakładów Sodowych „Solvay”, pomiędzy ulicami Wincentego Witosa i Stanisława Stojałowskiego.

Osiedle Centrum E

Czytaj

W 1985 roku krakowski oddział SARP zorganizował zamknięty konkurs architektoniczny na projekt zabudowy skarpy sąsiadującej z pl. Centralnym. W zwycięskim, utrzymanym w stylistyce postmodernizmu, projekcie zespołu na czele z Romualdem Loeglerem wyróżniało się połączenie terenów rekreacyjnych, mieszkaniowych i form miejskich.

Osiedla mieszkaniowe Krakowa
Społeczna i architektoniczna historia miasta

Projekt został zrealizowany przez zespół Fundacji Instytut Architektury:
dr Dorotę Leśniak-Rychlak, dr Dorotę Jędruch, Martę Karpińską i dr Michała Wiśniewskiego,
we współpracy z badaczkami i badaczami: Maciejem Rodakiem, Wojciechem Pietruchą, Agatą Kokoryn, Filipem Szelą, Moniką Mazurek; koordynacja projektu: Joanna Warchoł

Projekt powstał dzięki życzliwości i współpracy: Muzeum Krakowa, Muzeum Nowej Huty / oddział Muzeum Krakowa, Ośrodka Kultury im. C.K. Norwida, Klubu Kuźnia / oddział Ośrodka Kultury im. C.K. Norwida, Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej

Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury

Organizator
Partnerzy
Dofinansowano ze środków budżetu Państwa

Dofinansowano ze środków
budżetu Państwa

Edukacja Kulturalna
Osiedla mieszkaniowe Krakowa.
Społeczna i architektoniczna
historia miasta

Dofinansowanie:
81 000 zł

Całkowita wartość:
103 500 zł

Data podpisania umowy:
09.2024